Σημειώνει ο Μαρξ στην 11η θέση από τις
"ΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΦΟΪΕΡΜΠΑΧ" *
Σ'αυτή την τελευταία θέση διακρίνεται ολοκάθαρα η πολιτικο-κοινωνική και πνευματική εξέλιξη του Μαρξ στα πρώτα χρόνια της νεότητας του. Από τον καιρό που πρώτο-στράφηκε προς τον κομμουνισμό, στο άρθρο του κιόλας «Για μια Κριτική της Χεγκελιανής Φιλοσοφίας του Δικαίου» τονίζει πως τότε μπορεί κανείς να δόσει περιεχόμενο στη φιλοσοφία, όταν τη μεταβάλει σε επαναστατική θεωρία. «η θεωρία γίνεται υλική δύναμη μόλις καταχτήσει τις μάζες».
Στα «Οικονομικο-Φιλοσοφικά Χειρόγραφα» και την «Άγια Οικογένεια» εξηγεί πολύ καθαρά πως η φιλοσοφία σαν θεωρητική και αφηρημένη σκέψη είναι στείρα και πως τότε μονάχα γίνεται κινητήρια δύναμη της ιστορίας, όταν μεταβληθεί σε οδηγό για την επαναστατική πράξη, που αυτή θα κάνει τον άνθρωπο να ζήσει μια ζωή σύμφωνη με την «ουσία του ανθρώπου».
Οι «Θέσεις για το Φόιερμπαχ» γράφηκαν
από τον Μαρξ την άνοιξη του 1845 στις Βρυξέλλες...
Ύστερα από την κριτική του ιδεαλισμού που έκανε ο Μαρξ στα Οικονομικο-Φιλοσοφικά Χειρόγραφα και την Άγια Οικογένεια δίνει στις «Θέσεις» αυτές, πλάι στην κριτική ενάντια στο μεταφυσικό υλισμό του Φόιερμπαχ, τις βασικές γραμμές από τη δική του υλιστική κοσμοθεωρία. Οι Θέσεις αυτές δείχνουν το τελειωτικό ξεπέρασμα από το Μαρξ κάθε επίδρασης από το Φόιερμπαχ και τον ουτοπιστικό συναισθηματικό ουμανισμό του, απ’ όπου αρχίζει να απομακρύνεται από το 1843, που στράφηκε προς τον κομμουνισμό.
Παρ’ όλο που η αστική φιλοσοφία φτάνει με το Φόιερμπαχ στο ανώτατο σημείο που είταν δυνατό να φτάσει, δεν μπορεί –ίσα - ίσα επειδή είναι αστική– να δόσει υλιστική λύση και στα κοινωνικά προβλήματα. Όσο και αν πολεμάει ο Φόιερμπαχ τη θρησκεία και τον ιδεαλισμό, όσο και αν τονίζει πως το πρωταρχικό είναι η ύλη και το πνεύμα το δευτερεύον, το παράγωγο, δεν φτάνει ως το συνεπή υλισμό που θα αγκαλιάσει και τα κοινωνικά φαινόμενα.
Στη σωστή αντίληψη για τις σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους καθώς και ανάμεσα στους ανθρώπους και τη Φύση φτάνουμε τότε μόνο, όταν θεωρήσουμε τον άνθρωπο και τη Φύση καθώς και τις σχέσεις ανάμεσα τους, όχι όπως ο Χέγκελ, σαν πνευματικές, ούτε όπως ο Φόιερμπαχ, σαν εποπτεία, μα σαν συγκεκριμένες, πραγματικές υλικές σχέσεις.
Τότε θα δούμε πως ο δεσμός ανάμεσα στον άνθρωπο και τη Φύση καθώς και τα μέσα για τη διαμόρφωση του ανθρώπου δεν είναι το πνεύμα, μα η συγκεκριμένη ανθρώπινη δράση, η πράξη, που αποτελεί το ουσιαστικό στον άνθρωπο.
Δεν είταν λοιπόν δυνατόν να ικανοποιηθεί ο Μαρξ με ένα τέτοιο υλισμό, που αγνοούσε την επαναστατική πραχτική δράση του άνθρωπου.
Τη σημασία της πραχτικής δράσης την είχε αντιληφθεί ο Μαρξ από τότε κιόλας που είταν ιδεαλιστής οπαδός του Χέγκελ. Στη διδακτορική του διατριβή κατηγορεί το Δημόκριτο πως ο υλισμός του δεν καθοδηγεί τους ανθρώπους στην πραχτική τους δράση.
Είταν λοιπόν φυσικό, τώρα που είταν υλιστής και κομμουνιστής, να απομακρυνθεί από τον υλισμό του Φόιερμπαχ που παραβλέπει την πραχτική δράση. Και η απομάκρυνση αυτή αρχίζει να διαφαίνεται στα άρθρα του στη «Rheinische Zeitung» και να γίνεται όλο και πιο καθαρή όσο ο Μαρξ περνάει από τη ριζοσπαστική δημοκρατική θέση στον κομμουνισμό.
Όταν απαγορεύτηκε η κυκλοφορία της «Rheinische Zeitung» είδε πια καθαρά πως ο υλισμός του Φόιερμπαχ δεν μπορεί να οδηγήσει σε καμιά επαναστατική δράση, γιατί στρέφεται προς τη Φύση και τη θρησκεία και όχι προς την πολιτική.
Αρχίζει τότε την κριτική της φοϊερμπαχικής φιλοσοφίας.
Στην «Κριτική της Φιλοσοφίας του Δικαίου» του Χέγκελ νομίζει πως η πιο βαριά μορφή
«αλλοτρίωσης» δεν είναι η θρησκευτική «αλλοτρίωση» του Φόιερμπαχ μα η πολιτικοκοινωνική,
που έχει τις ρίζες της στην αστική κοινωνία και την ατομική ιδιοκτησία.
Ο άγριος συναγωνισμός ανάμεσα στα άτομα, που είναι απαραίτητος όρος ύπαρξης του ατόμου στην αστική κοινωνία, ξεκόβει το άτομο από την κοινωνία, το απομονώνει και το κάνει εγωιστικό. Δεν το αφήνει να ζήσει μια ζωή «σύμφωνη με την ουσία του ανθρώπινου γένους».
Για να αρθεί η πολιτικο-κοινωνική αυτή «αλλοτρίωση» είναι ανάγκη, πριν απ’ όλα, να μεταβληθούν οι κοινωνικοί όροι που την προκαλούν και να διαμορφωθούν καινούργιοι σύμφωνα με τις δημοκρατικές αρχές.
Στα άρθρα του στα «Γερμανο-γαλλικά Χρονικά» ο Μαρξ προχωρεί ακόμα πιο μπρος στην κριτική του και τονίζει πως η μεταβολή αυτή δεν μπορεί να γίνει με την «αγωγή» και την «αγάπη» του Φόιερμπαχ, μα με την κατάργηση της ατομικής ιδιοχτησίας. Η απομάκρυνση, έτσι, από τη φιλοσοφία του Φόιερμπαχ γίνεται τώρα διαφωνία και η διαφωνία αυτή γίνεται ρήξη στα «Οικονομικο-Φιλοσοφικά Χειρόγραφα» του Μαρξ και στην «Άγια Οικογένεια» που έγραψε μαζί με τον Έγκελς.
Στα «Οικονομικο-Φιλοσοφικά Χειρόγραφα», ύστερα από μια βαθιά κριτική της αστικής Πολιτικής Οικονομίας, του καπιταλιστικού συστήματος, της Φιλοσοφίας του Δικαίου του Χέγκελ και της διαλεχτικής του, φτάνει ο Μαρξ σε μια καινούργια υλιστική κοσμοθεωρία.
Η πιο βαριά μορφή «αλλοτρίωσης» δεν είναι τώρα πια ούτε η θρησκευτική ούτε η πολιτικο-κοινωνική, μα η οικονομικο-κοινωνική, όπου η «αλλοτριωμένη» εργασία εμποδίζει τον άνθρωπο να ζει σύμφωνα με την «ουσία του ανθρώπινου γένους» και πιο πολύ απ’ όλους τους ανθρώπους τον εργάτη.
Η «αλλοτριωμένη» εργασία, που μετατρέπει τις κοινωνικές σχέσεις των ανθρώπων σε σχέσεις αντικειμένων –σε ανταλλαγή εμπορευμάτων– εμποδίζει τον άνθρωπο να μεταβάλει συνειδητά τη Φύση και μ’ αυτό τον ίδιο τον εαυτό του. Απαραίτητη προϋπόθεση για την άρση της «αλλοτρίωσης» αυτής είναι η κατάργηση της ατομικής ιδιοχτησίας στα παραγωγικά μέσα και η κατάργηση αυτή δεν μπορεί να γίνει παρά μόνο με την προλεταριακή κομμουνιστική επανάσταση.
Στην «Άγια Οικογένεια», όπου αναπτύσσονται πιο πέρα οι βάσεις του ιστορικού υλισμού, το ρήγμα με τη φοϊερμπαχική φιλοσοφία έχει μεγαλώσει τόσο, που δεν αναφέρονται σ’ αυτή, σχεδόν καθόλου, ούτε οι όροι ακόμα «αλλοτρίωση» και «ουσία του γένους των ανθρώπων» που είταν τόσο αγαπητοί στο Φόιερμπαχ.
Και στις «Θέσεις» που γράφηκαν αμέσως ύστερα από την «Άγια Οικογένεια» και είναι το επισφράγισμα της πορείας αυτής, ξεκαθαρίζει ο Μαρξ, μια για πάντα, τις σχέσεις του με το Φόιερμπαχ.
Οι Θέσεις αυτές είναι «το πρώτο ντοκουμέντο, όπου έχει ριχτεί ο μεγαλοφυής σπόρος της καινούργιας κοσμοθεωρίας». Στις «Θέσεις για το Φόιερμπαχ», που πρέπει να θεωρηθούν σαν συνέχεια από τα «Οικονομικο-Φιλοσοφικά Χειρόγραφα» και την «Άγια Οικογένεια», ξεπέρασε ο Μαρξ μαζί με το φοϊερμπαχικό υλισμό και κάθε είδος δογματισμού και ουτοπισμού.
Ύστερα από τις «Θέσεις» ακολούθησε η «Γερμανική Ιδεολογία», όπου μαζί με τον Έγκελς επεξεργάστηκε τις βάσεις του ιστορικού υλισμού.
"ΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΦΟΪΕΡΜΠΑΧ" *
Σ'αυτή την τελευταία θέση διακρίνεται ολοκάθαρα η πολιτικο-κοινωνική και πνευματική εξέλιξη του Μαρξ στα πρώτα χρόνια της νεότητας του. Από τον καιρό που πρώτο-στράφηκε προς τον κομμουνισμό, στο άρθρο του κιόλας «Για μια Κριτική της Χεγκελιανής Φιλοσοφίας του Δικαίου» τονίζει πως τότε μπορεί κανείς να δόσει περιεχόμενο στη φιλοσοφία, όταν τη μεταβάλει σε επαναστατική θεωρία. «η θεωρία γίνεται υλική δύναμη μόλις καταχτήσει τις μάζες».
Στα «Οικονομικο-Φιλοσοφικά Χειρόγραφα» και την «Άγια Οικογένεια» εξηγεί πολύ καθαρά πως η φιλοσοφία σαν θεωρητική και αφηρημένη σκέψη είναι στείρα και πως τότε μονάχα γίνεται κινητήρια δύναμη της ιστορίας, όταν μεταβληθεί σε οδηγό για την επαναστατική πράξη, που αυτή θα κάνει τον άνθρωπο να ζήσει μια ζωή σύμφωνη με την «ουσία του ανθρώπου».
Ύστερα από την κριτική του ιδεαλισμού που έκανε ο Μαρξ στα Οικονομικο-Φιλοσοφικά Χειρόγραφα και την Άγια Οικογένεια δίνει στις «Θέσεις» αυτές, πλάι στην κριτική ενάντια στο μεταφυσικό υλισμό του Φόιερμπαχ, τις βασικές γραμμές από τη δική του υλιστική κοσμοθεωρία. Οι Θέσεις αυτές δείχνουν το τελειωτικό ξεπέρασμα από το Μαρξ κάθε επίδρασης από το Φόιερμπαχ και τον ουτοπιστικό συναισθηματικό ουμανισμό του, απ’ όπου αρχίζει να απομακρύνεται από το 1843, που στράφηκε προς τον κομμουνισμό.
Παρ’ όλο που η αστική φιλοσοφία φτάνει με το Φόιερμπαχ στο ανώτατο σημείο που είταν δυνατό να φτάσει, δεν μπορεί –ίσα - ίσα επειδή είναι αστική– να δόσει υλιστική λύση και στα κοινωνικά προβλήματα. Όσο και αν πολεμάει ο Φόιερμπαχ τη θρησκεία και τον ιδεαλισμό, όσο και αν τονίζει πως το πρωταρχικό είναι η ύλη και το πνεύμα το δευτερεύον, το παράγωγο, δεν φτάνει ως το συνεπή υλισμό που θα αγκαλιάσει και τα κοινωνικά φαινόμενα.
Στη σωστή αντίληψη για τις σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους καθώς και ανάμεσα στους ανθρώπους και τη Φύση φτάνουμε τότε μόνο, όταν θεωρήσουμε τον άνθρωπο και τη Φύση καθώς και τις σχέσεις ανάμεσα τους, όχι όπως ο Χέγκελ, σαν πνευματικές, ούτε όπως ο Φόιερμπαχ, σαν εποπτεία, μα σαν συγκεκριμένες, πραγματικές υλικές σχέσεις.
Τότε θα δούμε πως ο δεσμός ανάμεσα στον άνθρωπο και τη Φύση καθώς και τα μέσα για τη διαμόρφωση του ανθρώπου δεν είναι το πνεύμα, μα η συγκεκριμένη ανθρώπινη δράση, η πράξη, που αποτελεί το ουσιαστικό στον άνθρωπο.
Δεν είταν λοιπόν δυνατόν να ικανοποιηθεί ο Μαρξ με ένα τέτοιο υλισμό, που αγνοούσε την επαναστατική πραχτική δράση του άνθρωπου.
Τη σημασία της πραχτικής δράσης την είχε αντιληφθεί ο Μαρξ από τότε κιόλας που είταν ιδεαλιστής οπαδός του Χέγκελ. Στη διδακτορική του διατριβή κατηγορεί το Δημόκριτο πως ο υλισμός του δεν καθοδηγεί τους ανθρώπους στην πραχτική τους δράση.
Είταν λοιπόν φυσικό, τώρα που είταν υλιστής και κομμουνιστής, να απομακρυνθεί από τον υλισμό του Φόιερμπαχ που παραβλέπει την πραχτική δράση. Και η απομάκρυνση αυτή αρχίζει να διαφαίνεται στα άρθρα του στη «Rheinische Zeitung» και να γίνεται όλο και πιο καθαρή όσο ο Μαρξ περνάει από τη ριζοσπαστική δημοκρατική θέση στον κομμουνισμό.
Όταν απαγορεύτηκε η κυκλοφορία της «Rheinische Zeitung» είδε πια καθαρά πως ο υλισμός του Φόιερμπαχ δεν μπορεί να οδηγήσει σε καμιά επαναστατική δράση, γιατί στρέφεται προς τη Φύση και τη θρησκεία και όχι προς την πολιτική.
Αρχίζει τότε την κριτική της φοϊερμπαχικής φιλοσοφίας.
Στην «Κριτική της Φιλοσοφίας του Δικαίου» του Χέγκελ νομίζει πως η πιο βαριά μορφή
«αλλοτρίωσης» δεν είναι η θρησκευτική «αλλοτρίωση» του Φόιερμπαχ μα η πολιτικοκοινωνική,
που έχει τις ρίζες της στην αστική κοινωνία και την ατομική ιδιοκτησία. Ο άγριος συναγωνισμός ανάμεσα στα άτομα, που είναι απαραίτητος όρος ύπαρξης του ατόμου στην αστική κοινωνία, ξεκόβει το άτομο από την κοινωνία, το απομονώνει και το κάνει εγωιστικό. Δεν το αφήνει να ζήσει μια ζωή «σύμφωνη με την ουσία του ανθρώπινου γένους».
Για να αρθεί η πολιτικο-κοινωνική αυτή «αλλοτρίωση» είναι ανάγκη, πριν απ’ όλα, να μεταβληθούν οι κοινωνικοί όροι που την προκαλούν και να διαμορφωθούν καινούργιοι σύμφωνα με τις δημοκρατικές αρχές.
Στα άρθρα του στα «Γερμανο-γαλλικά Χρονικά» ο Μαρξ προχωρεί ακόμα πιο μπρος στην κριτική του και τονίζει πως η μεταβολή αυτή δεν μπορεί να γίνει με την «αγωγή» και την «αγάπη» του Φόιερμπαχ, μα με την κατάργηση της ατομικής ιδιοχτησίας. Η απομάκρυνση, έτσι, από τη φιλοσοφία του Φόιερμπαχ γίνεται τώρα διαφωνία και η διαφωνία αυτή γίνεται ρήξη στα «Οικονομικο-Φιλοσοφικά Χειρόγραφα» του Μαρξ και στην «Άγια Οικογένεια» που έγραψε μαζί με τον Έγκελς.
Στα «Οικονομικο-Φιλοσοφικά Χειρόγραφα», ύστερα από μια βαθιά κριτική της αστικής Πολιτικής Οικονομίας, του καπιταλιστικού συστήματος, της Φιλοσοφίας του Δικαίου του Χέγκελ και της διαλεχτικής του, φτάνει ο Μαρξ σε μια καινούργια υλιστική κοσμοθεωρία.
Η πιο βαριά μορφή «αλλοτρίωσης» δεν είναι τώρα πια ούτε η θρησκευτική ούτε η πολιτικο-κοινωνική, μα η οικονομικο-κοινωνική, όπου η «αλλοτριωμένη» εργασία εμποδίζει τον άνθρωπο να ζει σύμφωνα με την «ουσία του ανθρώπινου γένους» και πιο πολύ απ’ όλους τους ανθρώπους τον εργάτη.
Η «αλλοτριωμένη» εργασία, που μετατρέπει τις κοινωνικές σχέσεις των ανθρώπων σε σχέσεις αντικειμένων –σε ανταλλαγή εμπορευμάτων– εμποδίζει τον άνθρωπο να μεταβάλει συνειδητά τη Φύση και μ’ αυτό τον ίδιο τον εαυτό του. Απαραίτητη προϋπόθεση για την άρση της «αλλοτρίωσης» αυτής είναι η κατάργηση της ατομικής ιδιοχτησίας στα παραγωγικά μέσα και η κατάργηση αυτή δεν μπορεί να γίνει παρά μόνο με την προλεταριακή κομμουνιστική επανάσταση.
Στην «Άγια Οικογένεια», όπου αναπτύσσονται πιο πέρα οι βάσεις του ιστορικού υλισμού, το ρήγμα με τη φοϊερμπαχική φιλοσοφία έχει μεγαλώσει τόσο, που δεν αναφέρονται σ’ αυτή, σχεδόν καθόλου, ούτε οι όροι ακόμα «αλλοτρίωση» και «ουσία του γένους των ανθρώπων» που είταν τόσο αγαπητοί στο Φόιερμπαχ.
Και στις «Θέσεις» που γράφηκαν αμέσως ύστερα από την «Άγια Οικογένεια» και είναι το επισφράγισμα της πορείας αυτής, ξεκαθαρίζει ο Μαρξ, μια για πάντα, τις σχέσεις του με το Φόιερμπαχ.
Οι Θέσεις αυτές είναι «το πρώτο ντοκουμέντο, όπου έχει ριχτεί ο μεγαλοφυής σπόρος της καινούργιας κοσμοθεωρίας». Στις «Θέσεις για το Φόιερμπαχ», που πρέπει να θεωρηθούν σαν συνέχεια από τα «Οικονομικο-Φιλοσοφικά Χειρόγραφα» και την «Άγια Οικογένεια», ξεπέρασε ο Μαρξ μαζί με το φοϊερμπαχικό υλισμό και κάθε είδος δογματισμού και ουτοπισμού.
Ύστερα από τις «Θέσεις» ακολούθησε η «Γερμανική Ιδεολογία», όπου μαζί με τον Έγκελς επεξεργάστηκε τις βάσεις του ιστορικού υλισμού.
*Καρλ Μαρξ, ΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΦΟΪΕΡΜΠΑΧ (ΕΔΩ)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου